وَبا بیماریای است که از طریق آب توسط باکتری ویبریو کلرا ایجاد میشود. این بیماری در گذشته در ایران به نام مرگامرگی خوانده میشد . این باکتری با نوشیدن آب آلوده یا خوردن ماهی نپخته یا خوردن صدفها وارد بدن میشود. در ایران بیشترین راه انتقال مرگامرگی، سبزیهای آلوده است. سبزیهایی که در هنگام کاشته شدن با کود انسانی تغذیه میشوند دارای بیشترین آلودگی هستند. مرگامرگی در طول تاریخ هفت بار همهگیری جهانگستر داشتهاست. در قرن نوزدهم چندین بار در اروپا همهگیر شد، اما امروزه وبا بیشتر در کشورهای جهان سوم به علت وضعیت ناسالم و غیربهداشتی آبهای آشامیدنی دیده میشود
محتویات
شناسایی باکتری مرگامرگی
- روبرت کخ، دانشمند آلمانی، کاشف بیماری مرگامرگی است.
- بیماری مرگامرگی نخستین بار به شکل علمی توسط پزشک پرتغالی، گارسیا ده اورتا(Garcia de Orta) در هندوستان در سال ۱۵۶۳ توصیف شد.
- جان اسنو پزشک مخصوص ملکه انگلستان، ارتباط میان وبا و آشامیدن آب را در سال ۱۸۵۴ کشف کرد.
- روبرت کخ، پزشک آلمانی، برای اولین بار در سال ۱۸۸۳ باکتری مرگامرگی را جداسازی و شناسایی کرد. این باکتری، سی سال پیش از آن، بهدست کالبدشناس ایتالیایی، فیلیپو پاچینی (Filippo Pacini)، جدا و شناسایی شده بود، ولی نتایج کارهای او ناشناخته بود. جان اسنو و روبرت کخ نتیجهٔ آزمایشهای پیشین پاچینی را نمیدانستند و برای این کشف سرشناس شدند.
نشانههای بیماری
آغاز ناگهانی اسهال آبکی شدید و بدون درد و تب از نشانههای بیماری مرگامرگی است. اسهال مرگامرگی به اسهال آب برنجی معروف است و فرد بیمار گاه روزانه بیش از ۳۰لیتر آب دفع میکند که این مقدار دفع آب باعث اسیدوز و نهایتاً میتواند منجر به مرگ فرد شود. کمتر از ۵٪ بیماران وبایی تب دارند. گاهی در آغاز بیماری استفراغ دیده میشود. بیمار احساس تشنگی دارد و بیقرار است از درد پشت ساق پا شاکی است، زبان خشک، چشمها گودرفته، نبض ناتوان است.
- تشنگی زیاد
- استفراغ بدون حالت تهوع
- اسهال آبکی و پرفشار و بدون دلدرد که بیمار نتواند آن را کنترل کند.
- گرفتن ماهیچههای پشت ساق پا
- کم شدن ادرار
- ادرار با رنگ زرد
البته باید توجه داشته باشید که هر کدام از این موارد بالا به تنهایی نشانگر مرگامرگی نیستند یک فرد ممکن است همه نشانههای بالا را نداشته باشد. مدت زمان بروز بیماری از ۲ تا ۵ روز متغیر است.
پیشگیری
اگرچه بیماری وبا میتواند مرگآور باشد، میتوان به آسانی از آن پیشگیری کرد. در ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی به علت استفاده از سیستمهای آب و دفع پساب پیشرفته، مرگامرگی تهدید مهمی نمیباشد. مهمترین روش پیشگیری دفع مناسب پساب و جلوگیری از ورود آنها به منابع آب آشامیدنی است. تصفیه، جوشاندن و کلریده کردن آب از مدتها قبل روش مناسبی برای جلوگیری از سرایت این بیماری است. شیر و غذاهای آماده باید پس از گرم کردن مصرف شود. از بین بردن حشرات و دور نگهداشتن مواد غذایی از دسترس مگس، گندزدایی سبزی و میوه جات با محلول پرکلرین یک در ۱۰ هزار به کنترل بیماری کمک میکند. اولین قدم در کنترل بیماری مرگامرگی، تشخیص سریع بالینی و آزمایشگاهی و جدا کردن بیماران و افراد ناقل است. وسایل بیمار باید بهطور کامل گندزدایی شود. رعایت کامل جداکردن (ایزولاسیون) در مورد بیمار به عمل آید و ملاقات او ممنوع شود.
درمان
نخستین مرحله درمان، نوشاندن آب و الکترولیتها به بیمار است. گام بعدی، دادن آنتیبیوتیک است که هم کمک به کاهش حجم مدفوع میکند و هم مدت بیماری را کوتاه میکند و همچنین سیکل انتقال را کوتاه و قطع میکند.
برای نوشاندن آب و الکترولیت توجه به شدت اسهال و وضع کمآبی بیمار لازم است. در اسهالهای خفیف و دهیدراتاسیونخفیف (زیر ۵٪) دادن آب و الکترولیت خوراکی (ORS) کافی است اگر موجود نبود یا بیمار تحمل نکرد میتوان از لعاب برنج (۵۰ گرم در لیتر)، نوشابه با نمک و… استفاده کرد. در بیماران با دهیدراسیون شدید (که بیش از ۱۰٪ آب از دست دادهاند؛ درای چشمهای کاملاً گود رفته، خواب آلوده، فشار خون و نبض ضعیف) و همچنین در بیمارانی که استفراغ دارند یا در بیمارانی که در اغما هستند و همچنین بیماران دارای فلج روده باید سرم تزریق شود.
آنتی بیوتیک تتراسایکلین و داکسی سیکلین نقش مهمی در کاهش مدت و شدت بیماری مرگامرگی دارند. سایر آنتی بیوتیکهایی که بهرهگیری میشوند دربرگیرنده سیپروفلوکساسین و آزیترومایسین میباشند. برای کودکان و زنان باردارسیفیکسیم،آمپی سیلین، آزیترومایسین و اریترومایسین مناسب است.
واکسن مرگامرگی
واکسنهای ساخته شده از باکتری کشته شده در زیر پوست مصونیتی کوتاه مدت ایجاد میکند. واکسن خوراکی با میکروب کشته شده دارای انواع مختلف است و حدوداً در ۵۰٪ موارد مؤثر است و مدت دوام واکسن حدود ۳ سال است نوع دیگر واکسن با میکروب زنده ضعیف شدهاست که در دست بررسی میباشد. بهطور معمول یا بهطورکلی واکسن به عنوان پیشگیری وبا توصیه نمیشود و رعایت نکات بهداشتی برای جلوگیری وبا کافی است.
سم مرگامرگی و مکانیسم بیماری
سم باکتری ویبریو کلرا کُلُراژن (Choleragen) یا زهرابهٔ وبا (Cholera Toxin) نامیده میشود. سم کلرا مهمترین ساز و کارها اصلی بیماریزایی باکتری ویبریو کلرا محسوب میشود. این سم از نوع انتروتوکسین میباشد. وقتی باکتری ویبریو کلرا از معده گذشته و بهدوازدهه که جایگاه حساس باکتری است میرسد به قشر مخاطی نفوذ کرده و به سلولهای پوششی و پرزهای دوازدهه میچسبد و پس از چسبیدن به پرزهای دوازدهه و تکثیر زیاد، ۷۰ سانتیمتر ابتدای رودهٔ کوچک را میپوشانند. باکتری ویبریو کلرا پس از تکثیر در روده، پاره شده و درونمایه آن که همان زهرابه یا سم وبا است وارد روده میشود. زهرابهٔ مرگامرگی در روده سبب افزایش cAMP (سیکلیک اِ اِم پی) شده که خود سبب افزایش تراوش آب و الکترولیت به درون روده میشود و همچنین از جذب الکترولیتها جلوگیری میکند.
آسیبپذیری به باکتری وبا[ویرایش]
باکتری ویبریو کلرا بطور معمولی میتواند باعث ایجاد بیماری وبا در افراد سالم گردد، گرچه افزایش آسیبپذیری بدن افراد با ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن رابطه دارد. افرادی که معده آنها بخاطر استفاده داروهای ضد اسیدی (مانند رانیتیدین، سایمتیدین، امپرازول) یا تغذیه نامناسب کمتر اسیدی است، به این بیماری آسیبپذیرتر هستند. پژوهشهای همهگیرشناختی اخیر نشان میدهد که آسیبپذیری افراد به بیماری وبا با نوع و گروه خونی آنها ارتباط دارد. افرادی که گروه خونی O دارند بیشترین آسیبپذیری نسبت به این بیماری دارند.
چرخه زیستی باکتری مرگامرگی
مخزن اصلی مرگامرگی انسان است؛ ولی با تازگی ثابت گردیده که بطور طبیعی در جانداران ریز آب (پلانکتونها) در محل ورود رودخانه به دریا و در آبهای کمی شور مزه نیز وجود دارد. باکتری ویبریو کلرا بطور طبیعی بر روی پلانکتونهای آب شیرین، آب کمی شور و آب دریا زندگی میکند. این منابع آب به ویبریو کلرا آلوده هستند و مواد غذایی شسته شده در آین آبها و صدفهایی که در آن آبها زندگی میکنند، را آلوده میکند و میتوانند سپس به انسان منتقل شوند. وبا درروده کوچک انسان ساکن میشود هنگامی که هوا گرم باشد این باکتری رشد میکند.
مرگامرگی در ایران
- سال ۱۳۴۴ همهگیری (اپیدمی) مرگامرگی در ایران رخ داد و ایران منطقه آندمیک وبا شد اولین سروتایپ شناسایی شده در ایرانسروتایپاوگاوا بود.
- سروتایپ اینها با اوایل سال۵۰ در ایران دیده شد و سپس بهطور متناوب تا سال ۱۳۵۶ اینهابا و اوگاوا در ایران دیده میشد. پس از سال ۱۳۵۶ تقریباً تمام موارد در ایران اوگاوا بود.
- در ایران از سال ۷۹ تا ۸۴ سالانه نزدیک به ۱۰۰ مورد بیماری مرگامرگی گزارش گردیدهاست. (در اپیدمی ۱۳۷۷ حدود ۱۱۰۰۰ مورد مرگامرگی در ایران گزارش گردید؛ که تقریباً در تمام موارد میکروب از نوع التور سروتایپ اوگاوا بودهاست) و باعث مرگ میشود.
وبا در یمن
سازمان ملل متحد در تاریخ ۲۵ ژوئن اعلام کرد که بیش از ۲۰۰هزار نفر در یمن به به بیماری وبا مبتلا گشتهاند. سازمان بهداشت جهانی وصندوق کودکان سازمان ملل متحد در بیانیه مشترکی اعلام کردند که نوع بیماری وبا رایج در یمن از بدخیمترین نوع آن است و در نتیجه این بیماری تاکنون بیش از ۱۳۰۰ نفر جان خود را از دست دادهاند و آمار تلفات رو به افزایش است.[۱]
قربانیان نامی وبا
- چایکوفسکی یک هفته پس از آغاز سمفونی شماره ۶ او به دلیل بیماری وبا درگذشت.
اطلاعات تاریخی دیگر
در زمانهای گذشته، کسانیکه با کشتیها در دریاها مسافرت میکردند اگر یکی یا شمار بیشتری از خدمه کشتی بیماری مرگامرگی میگرفتند پرچم زردی برمیافراشتند. قایقهای با پرچم زرد برافراشته حق نداشتند که در هر بندری پهلو گیرند و بار خود را تهیسازی کنند.
۱:وجود خون در مدفوع
۲:اسهال آبکی
۳:تب و لرز
۴:حالت تهوع
۵:اضطراب شدید